'Esther was Joods' - een verhaal van toen in de realiteit van nu

WOUDRICHEM / GORINCHEM: Stadschouwburg De Nieuwe Doelen is 4, 5 en 6 mei het decor voor aangrijpend muziektheater. 'Esther was Joods' is een stuk dat mensen stil wil zetten en dat ook doet. Woerkummer Eric Schopman speelt de rol van vader Jacques van Vriesland in het schrijnende oorlogsdrama. Voormalig Vestingbewoner Mirjam van den Bogaard tekent voor de regie. Vrijdag (21-4) werd het stuk voor de eerste keer volledig gerepeteerd, zonder onderbreking en met live muziek. Het gezelschap, bestaande uit een twaalftal voornamelijk jonge mensen, speelde gedreven en uiterst serieus.

Wat op het podium zichtbaar werd, was een ontroerend verhaal ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Over dagelijkse dingen met mensen die de oorlog wegredeneren, de dreigende realiteit kleiner maken en op de achtergrond plaatsen. Hoofdrolspeelter Esther is het kind dat in dat dagelijks leven druk is met haar opleiding, met verliefdheden, vriendjes en meer. De oorlog is vooralsnog ver weg... Maar kruipt gaandeweg dichterbij, ook in haar besef. Als laatste zin in haar dagboek noteerde zij: 'Laat me toch in `t volgende schrift over de vrede schrijven!' Drie weken later blijkt deportatie van de familie Van Vriesland ineens de rauwe werkelijkheid. Esther wordt op 16-jarige leeftijd vermoord.

Los van enkele teksthulpjes van de regie, ontrolde het verhaal 'Esther was Joods' zich in een vloeiende aaneenschakeling van gebeurtenissen. Het dagboek van Esther van Vriesland is de rode draad in het verhaal. De 'Gorcumse Anne Frank' hield de dagelijkse perikelen nauwgezet bij. De spelersgroep speelde gemotiveerd en werkte de karakters ontspannen en goed uit. Verrassend was het lint van muziek en zang door het stuk heen. Hoewel de verstaanbaarheid hier en daar wat wegzakte, boeide het stuk (lees repetitie op een nog "kaal" toneel) voldoende om de aandacht maximaal vast te houden. 

Stil
Woerkummer Eric Schopman (vader Jacques van Vriesland - foto boven: midden met stropdas) vindt het een 'bijzonder' verhaal. 'Wat mij fascineert in dit stuk is dat mensen blind zijn voor wat er gebeurt en daarbij denken "Het gaat mijn deur wel voorbij"'. De acteur in Schopman houdt van theater en toneel en om die reden vind hij het een uitdaging om in een stuk als dit mee te mogen spelen. 'Muziek en dans zijn weliswaar wat minder mijn gewoonte. Ik was gewaarschuwd voor het zingen, het dansen niet', lacht hij na afloop in de coulissen. Dan bescheiden: 'Het is maar een klein rolletje'.
Voor de acteur is het stuk geslaagd als het na afloop nog éven stil is. 'Dat het even duurt voordat er applaus komt, en er langzaam een paar mensen beginnen. Dan heeft het mensen iets gedaan, in welke vorm dan ook.' In de optiek van Schopman is de wereld nu 'schrijnender', complexer en liggen zaken minder helder dan vroeger 'Want wanneer is oorlog, nu oorlog. Zijn wij in staat van oorlog met landen waar wij vredesmissies uitvoeren? Het leven nu lijkt meer op een tijdbom.' 

Lessen leren
Mirjam van den Bogaard, die tekent voor de regie, wilde al langer een theaterstuk maken rond 4 en 5 mei.Oorlog en vrede. 'Toen ik hoorde van het dagboek van Esther werd ik nieuwsgierig en kwamen er meteen ideeën in mijn hoofd. Ik ben het dagboek gaan lezen en het was meteen duidelijk...Hier wil ik een muziektheatervoorstelling van maken.' Van den Bogaard wilde verbinding zoeken met theater- en muzikale mensen in Gorinchem. Michel de Valk (muzikale leiding zang - red.) en Marie Louise O' Herne (theatermaker - red.) zagen dit ook zitten en dus was het productieteam geboren. 'Ik hoop door deze voorstelling dat mensen stilstaan bij de slachtoffers van de, voor mij zinloze, Tweede Wereldoorlog en deze herdenken... En dat mensen hier lessen uit trekken. Zeker als we kijken naar de actualiteit, wat er gaande is in de wereld. Dat deze voorstelling een basis is voor een verder gesprek over hoe je niet alleen gezamenlijk naar de geschiedenis kunt kijken, maar ook hoe je nu je leven wilt leven, en wat je aan elkaar wilt meegeven. Het is ook een voorstelling over hoop, liefde en vriendschap...'

Esther was Joods
De Stichting Theaterproducties Gorcum is de producent van het muziektheaterstuk "Esther was joods". Deze productie baseert zich op het dagboek van Esther van Vriesland, een Joods tienermeisje uit Gorinchem, We leren haar kennen door haar dagboek, dat ze bijhield in oorlogstijd.

Op 31 december 1941 begon Esther van Vriesland (1926-1942) haar dagboek in een schoolschrift. Zij was het jongste kind in het gezin van de Gorcumse textielhandelaar Jacques van Vriesland. Esther schreef over het dagelijkse leven van een kind in oorlogstijd, met alle hoop en wanhoop over school, vriendschappen, ouders en verliefdheden.

Esther was joods. Uit haar aantekeningen valt tussen de regels door op te maken hoe zij het toenemende isolement van de joden beleefde. Op 6 september 1942 schreef zij als laatste zin in haar dagboek: "Laat me toch in`t volgende schrift over de vrede schrijven!"

Op 26 september werden Esther en haar familieleden weggevoerd om via Westerbork naar Auschwitz te worden gedeporteerd. Daar werd zij op 5 oktober 1942 omgebracht.

(Foto's Woudrichem.Net)